O finansijskim i ekonomskim implikacijama Modela faznog pristupanja na budžet EU, i na budžete zemalja u pristupanju

Ovaj rad ispituje uticaj Modela faznog pristupanja na budžet EU sa fokusom na države Zapadnog Balkana (ZB). On pokazuje da bi ukupni trošak proširenja na ZB iznosio do 35 milijardi evra u toku Višegodišnjeg finansijskog okvira (MFF), odnosno 5 milijardi evra godišnje. Iako bi to predstavljalo povećanje rashoda EU za ZB za sedam i po puta u odnosu na IPA III, godišnji teret na bruto nacionalni dohodak država članica bi iznosio samo 0,014% i 0,026% ili, u zavisnosti od države članice, između 1,6 i 10,8 evra po glavi stanovnika.

Teret proširenja EU na ZB bi bio čak i niži u praksi kada bi se u obzir uzeli i doprinosi novih država članica. Nakon što se oduzmu puni doprinosi ZB6, post-pristupni troškovi bi iznosili 26 milijardi evra, ili 3,7 milijardi evra na godišnjem nivou. Kada to stavimo u kontekst kombinovanih fondova MFF i paketa pomoći „Sledeće Generacije EU“ koji broje i do 18,8 bilion evra, ovaj iznos deluje relativno zanemarljivo. Dodatno, proces faznog pristupanja ublažava uticaj na budžet EU, s obzirom na to da je malo verovatno da će sve države istovremeno napredovati iz jedne faze u drugu ili zajedno pristupiti EU, što njoj daje dodatnog vremena da pripremi svoj budžet za nove članice.

S tim u vezi, originalna logika Modela koja podrazumeva postepeno uvećanje finansijske pomoći i drugih podsticaja je, ne samo potrebna, već i izvodljiva.

Da bi se obezbedila efektivna operacionalizacija, prvobitno dizajnirano uvećanje finansiranja je prilagođeno, s obzirom na to da originalni Model nije uzimao u obzir dinamiku uvođenja obaveznih doprinosa budžetu EU. Stoga se u ovom radu uporedno analiziraju tri različite varijante za distribuciju finansijskih sredstava i određivanje doprinosa zemalja ZB u svakoj od faza u procesu pristupanja. Prema originalnom Modelu, bilo je predloženo da kandidati u Fazi I dobijaju 50% od iznosa koji bi im pripao po ostvarivanju konvencionalnog članstva, zatim 75% u Fazi II, da bi Fazi III, s dostizanjem statusa nove države članice, ovaj iznos bio 100%. S druge strane, revidirana šema predviđa da će kandidati moći da dobiju do 40% sredstava u Fazi I, nakon čega sledi 60% u Fazi II, sa standardnim odnosno potpunim pristupom fondovima nakon sticanja članstva.

S obzirom na dato prilagođavanje, ovaj rad sugeriše da bi najjednostavnija opcija u pogledu implementacije bila da se primena „Varijanta A“, koja predviđa pune doprinose u budžet EU po sticanju članstva, kao što je uvek bio slučaj. Naprednija i najpovoljnija za kandidate bila bi „Varijanta B“, koja predviđa postepeno povećanje potrebnih doprinosa nakon sticanja članstva, te bi do punih doprinosa došlo tek u Fazi IV. Ona efektivno balansira između hitnosti podsticaja reformi i ekonomske konvergencije, te potrebe da se kompenzuje državama kandidatima za određena institucionalna ograničenja u Fazi III.

Konačno, uvođenje faznog doprinosa budžetu EU već tokom pretpristupnih faza, prema „Varijanti C“, bilo bi najmanje povoljno iz perspektive ZB, ali bi pretpostavljalo kompromis koji bi mogao da ubedi skeptike proširenja da podrže Model faznog pristupanja. Izbor bilo koje od ovih varijanti predstavljao bi iskorak u prioritizaciji politike proširenja od strane EU.