Tuga imperije

Služio je na Kavkazu, gde je stekao taj krst kojim se posebno ponosio zbog toga što su tada pod njegovim vođstvom ruski seljaci, ošišani i odeveni u uniforme i naoružani puškama s bajonetima, poubijali više od hiljadu ljudi koji su branili svoju slobodu i svoje domove i porodice.

L. N. Tolstoj 

„Sire, ovo je gore od zločina, ovo je greška“, prebacio je cinični knez Taljeran, ministar spoljnih poslova svih francuskih režima – od revolucije do restauracije – tadašnjem prvom konzulu Napoleonu, nakon što je ovaj naredio pogubljenje burbonskog princa, vojvode od Engijena. Teško da  bi današnji vladar u Kremlju mogao da ima svog Taljerana koji bi mu ukazao na katastrofalno loše posledice odluke o invaziji na Ukrajinu 24. februara 2022. godine, kojom je celokupna geopolitika Evrope okrenuta naglavce, vraćena za više od pola veka unazad, a ruski dugoročni interesi na razne načine drastično ugroženi. Onaj koji bi i po funkciji, a i po mudrosti, mogao da odigra Taljeranovu ulogu bio bi ruski ministar inostranih poslova Lavrov. Pitanje je, međutim, kako bi se ruski ministar proveo da je svom šefu otvoreno najavio logično očekivane posledice slabo promišljene „specijalne operacije“, među kojima su:

• jednopotezno pretvaranje Ukrajinaca u dugoročne ruske neprijatelje, poput nove verzije Poljaka;
• totalni raspad mukotrpno razvijane i strateški ključne saradnje između Berlina i Moskve (pa time i između Moskve i ostatka Evrope) u koju su toliko energije tokom više od pola veka ulagali brojni nemački poslovni ljudi i političari, od socijaliste Vili Branta do konzervativke Angele Merkel;
• transformaciju više od pola, odnosno dva veka neutralnih severnjaka, Finaca i Šveđana, u pristalice NATO-a;
• automatsko jačanje i novu koheziju NATO-a, uz potpuni povratak SAD u Evropu u vidu glavnog evropskog zaštitnika i arbitra, kako se to dešavalo i nakon 1945. godine.

Još je tadašnji Putinov savetnik V. Surkov u zapaženom tekstu iz 2018. godine najavio, kao posledicu aneksije Krima i sukoba u Donbasu, da Rusija ulazi u period od „sto ili više stotina geopolitičke samoće“. Surkov je konstatovao i da su napori da Rusija postane deo zapadne civilizacije završeni, a da su jedini preostali ruski prijatelji „vojska i mornarica“. Međutim, teško da je i u najtamnijoj futurističkoj viziji V. Surkov mogao da predvidi obim ruskog strateškog promašaja i vojnotaktičkog neuspeha tokom prva tri meseca borbi u Ukrajini, čije će posledice Rusija verovatno osećati i trpeti tokom više generacija.

„Svet bez Rusije?“ naslovio je svoju knjigu iz 2009. godine nekadašnji premijer, ministar i prvi ruski obaveštajac Sergej Primakov, kao jednu vrstu upozorenja u doba nakon čečenskog i gruzijskog rata. „Ja isključujem mogućnost primene sile u rusko-ukrajinskim odnosima“, napisao je optimistično Primakov – Putinov prethodnik – pet godina pre rusko-ukrajinskih borbi u Donbasu i trinaest godina pre ruskog pokušaja da se zauzme cela Ukrajina.

Ali poznato je da je budućnost teško predvideti. Istorija je ponekad krajnje ćudljiva – nekada i u pozitivnom smislu. Tako je najveće i sasvim nepredvidivo „čudo“ u novijoj istoriji, predstavljao mirni kraj Varšavskog ugovora i Sovjetskog Saveza tokom 1991. godine. Niko ne bi mogao predvideti skoro sasvim miran raspad sistema kojim je, sve do dolaska Gorbačova na vlast u Moskvi, vladano gvozdenom pesnicom, represijom i uz nebrojene žrtve. Ali kao da i čuda imaju svoj rok trajanja – bar kada se radi o geopolitičkim događajima. Surovi vetar realnosti u vidu urođene ljudske agresivnosti uvek vreba. Sadašnja ruska intervencija u Ukrajini deluje kao jedna vrsta nove verzije onoga što se moglo očekivati tokom raspada SSSR-a pre tri decenije: eksplozija razaranja, poplava krvi i suza – poput rata u bivšoj Jugoslaviji.

Agresijom na Ukrajinu i dovođenjem u pitanje suvereniteta priznatih država i davno priznatih granica, Rusija je po treći put u stotinjak godina okrenula leđa Evropi. Prvi put se to desilo nakon Oktobarske revolucije 1917. godine, kada je dolazak boljševika na vlast uslovio dugotrajnu međunarodnu izolaciju države odakle je trebalo da se proširi svetska revolucija.  SSSR je uključen u Društvo naroda tek 1934. godine, da bi iz njega bio ponovo isključen (slično kao Rusija iz Saveta Evrope danas) pet godina kasnije – zbog napada na Finsku. Nakon savezništva tokom II svetskog rata, već 1945. godine u periodu Hladnog rata, SSSR i njegovi istočni saveznici stvarali su novi svet i društvo razdvojeno gvozdenom zavesom od ostatka Evrope. Sa padom Berlinskog zida 1989. godine simbolično su stvoreni uslovi da Evropa napokon postane „mirna, ujedinjena i slobodna“. Ali to se nikada nije do kraja ostvarilo.

Jedan britanski diplomata je početkom Hladnog rata ukratko sumirao geopolitičke ciljeve evropske vojne saradnje i ekonomske integracije na sledeći način: „držati SAD unutra (Evrope), Nemce (politički) nisko, a Ruse izvan“ (keep USA in, Germans down, Russians out). Sa  ruskom intervencijom u Ukrajini, ova formula je silom prilika, bar delimično, ponovo na snazi.