OD BRISELA DO OHRIDA, BEOGRAD I PRIŠTINA NA RASKRŠĆU

Ova studija objavljena je kao deo programa stipendija Heartefact Kosovo–Srbija, koji finansira Nacionalna zadužbina za demokratiju (National Endowment for Democracy – NED).
Stavovi i mišljenja izneti u ovoj publikaciji ne predstavljaju nužno stavove organizacije Heartefact ili Nacionalne zadužbine za demokratiju. Autor publikacije snosi isključivu odgovornost za njen sadržaj.

Studija predstavlja nalaze iz 24 dubinska intervjua sprovedena na Kosovu i u Srbiji, sa ključnim akterima uključenim u proces normalizacije odnosa. Među ispitanicima su se nalazili predstavnici vlada Kosova i Srbije, članovi akademske zajednice i civilnog društva, predstavnici vladajućih i opozicionih partija, novinari, eksperti, predstavnici međunarodnih organizacija i pripadnici srpske zajednice na severu Kosova.

Glavni fokus studije je mapiranje četiri ključna narativa koji oblikuju proces normalizacije.
Istraživanje identifikuje četiri različita pogleda na dijalog i očekivanja u vezi sa njegovim krajnjim ishodom:

• Na Kosovu većina aktera dijalog vidi kao ključni korak u izgradnji države, pri čemu je međusobno priznanje viđeno kao krajnji cilj procesa normalizacije.
• U Srbiji većina aktera, posebno predstavnici vlasti, ne deli to mišljenje. Za njih se dijalog vodi u okviru Rezolucije 1244 Saveta bezbednosti UN (1999) i podrazumeva očuvanje suvereniteta Srbije, bez priznanja nezavisnosti Kosova.
• Ovi suprotstavljeni narativi produbljuju tenzije unutar dijaloga, dodatno komplikovane strategijom „konstruktivne dvosmislenosti“ koju sprovodi EU. Ohridski sporazum iz 2023. godine uneo je nove dimenzije u dijalog, otvarajući prostor za treći narativ – funkcionalno priznanje. Ovaj stav, koji dominantno podržavaju akteri iz (Kosovske) Mitrovice, sve više dobija podršku i u Beogradu i u Prištini.
• Četvrti narativ zagovara de fakto priznanje Kosova, ali se protivi njegovom članstvu u međunarodnim organizacijama. Ova pozicija ima najjaču podršku u Beogradu.

Pored mapiranja ovih narativa, studija se bavi i sledećim temama:

• Trenutnim stanjem dijaloga uz posredovanje EU,
• Debatom o Zajednici opština sa srpskom većinom,
• (Ne)sprovođenjem Ohridskog sporazuma (2023), i
• Potencijalom za eskalaciju na terenu nakon incidenata u Banjskoj i kod kanala Ibar–Lepenac.

Cilj istraživanja je da pruži nijansirano razumevanje promenljive dinamike procesa normalizacije između Kosova i Srbije, osvetljavajući i dodirne tačke i duboko ukorenjene razlike među ključnim akterima.